Kaosi politik në shtetet Shqiptare është produkt i Inteligjencë Emocionale shumë të ulët. Gjuha shumë e vrazhdë dhe akuzimet ndaj njeri-tjetrit nëpër dëbatet televizive, në parlamente, në ministri dhe grupe punuese dëshmojnë se shumica e politikanve shqiptarë kanë shumë nevojë të investojnë në ngritjen e kompetencave të lidershipit dhe të intelligences emocionale.
Çfarë është Lidershipi dhe pse ka rëndësi vitale për popullin?
Teoria më bashkëkohore e shkencës së lidershipit e definon lidershipin si një proces, i cili ndihmon individin dhe shoqërinë të zhvillohen dhe të arrijnë maksimumin e potencialeve kognitive, intelektuale, emocionale dhe sociale. (Çitaku 2012). Shkencëtarët e lidershipit (Chevane A., Çitaku, Violato, Khan Çitaku-Preteni, Waldrop (2017) theksojnë se, udhëheqësit mund të adaptojnë stile të ndryshme të lidershipit në rolin e tyre në varësi të aftësive të atyre qe ata drejtojnë, kompleksitetit dhe strukturës së rolit, situatës mjedisore, marrëdhënieve shoqërore dhe, aftësive të tyre personale si lidere apo lider.
Bazuar në teorinë e shkencës së lidersipit sipas Çitakut (Çitaku 2012), rreziku më i madh që i kanoset botës sot janë liderët politikë që udhëheqin dhe nuk posedojnë kompetenca të lidershipit. Çitaku në vitin 2012 në studimin e tij shkencor, për të zbuluar kompetencat e lidershipit investigoi gjashtë shtete përndimore, tri gjermano-folëse (Austria, Gjermani dhe Zvicera) dhe tri anglo-folëse (Kanda, Shtetet e Bashkuara të Amerikes dhe Britania e Madhe). Në studimin e tij ishin të përfshirë njerëz në pozitat kresore në fushat ku ata vepronin. Të gjeturat e këtij studimi u publikuan në revistën prestigjioze shkencore British Medical Journal (BMJ) dhe zbulimi i këtij modeli i dha shkencës së lidershipit një ngritje të madhe duke dëshmuar se, kompetencat e lidershipit mund të studiohen empirikisht. Modeli i kompetencave të lidershipit sipas Çitakut (Çitaku 2012), përmban pesë komponente siç janë: përgjegjësia sociale, inovacioni, menagjimi i vetvetes, menagjimi i punes dhe orientimi i drejtë (fer). Në këto pesë komponete janë të përfshiera 63 kompetenca të lidershipit, të cilat janë të operacionalizuara dhe mund të mësohen.
Shkencëtarët e lidershipit (Çitaku 2012, Mano, Çitaku, Waldrop et al. 2018 ) theksojnë se, roli i lidershipit në organizatë, institut apo politikë është vital për të avansuar në drejtim të duhur. Të njëjtit autorë theksojnë se mungesa e kompetencave të lidershipit definitvisht sjell falimentimin e organizates, institutit apo shtetit.
Ç‘farë është Inteligjenca Emocionale?
Inteligjenca emocionale nënkupton aftësinë e individit për të monitoruar emocionet e veta dhe të të tjerëve, për t’i diferencuar ato, si dhe aftësinë për ta përdorur këtë njohuri si udhërrëfyes të të menduarit dhe të vepruarit të tij.
Sipas Goleman, 1998, (në Boriçi Begani, 2017) inteligjenca emocionale përbëhet nga 5 komponentë të cilët janë: 1) vetëdija vetjake, 2) vetë-rregullimi, 3) vetë-motivimi, 4) empatia (ndjeshmëria) dhe 5) aftësitë shoqërore. Kushdo që gëzon një nivel të lartë të secilit prej komponentëve të sipërpërmendur mund të thuhet që zotëron inteligjencë të lartë emocionale.
Vetëdija vetjake: nënkupton që individi njeh shumë mirë emocionet e veta, pikat e forta e të dobëta të tijat, si dhe nevojat, stimujt që e shtyjnë përpara. Njerëz që zotërojnë një nivel të lartë të vetëdijes vetjake janë të zotët të kuptojnë se si ndjenjat e tyre ndikojnë tek ata vetë, tek të tjerët dhe tek performanca në punë (Goleman, 1998, në Boriçi Begani , 2017).
Vetë-rregullimi: përfaqëson komponentin e dytë të inteligjencës emocionale, që nënkupton aftësinë e individit për të menaxhuar gjendjet e impulset e tij brenda vetes, si dhe atë për të menaxhuar burimet e veta. Ai i përngjet një bisede të vazhdueshme të individëve me vetveten, ku këta të fundit humorin dhe impulset emocionale negative i ndjejnë njëlloj si të gjithë të tjerët, por në ndryshim prej tyre janë më të zotët për t’i kontrolluar e madje për t’i përdorur ato në mënyrë të dobishme (Goleman, 1998 në Boriçi Begani , 2017).
Vetë-motivimi: përbën kompetencën e tretë që duhet të zotërojë një individ për t’u konsideruar emocionalisht inteligjent. Ai përfaqëson kontrollin e tendencave emocionale të cilat çojnë ose lehtësojnë arritjen e qëllimeve (Goleman, 1995). Individët që zotërojnë këtë kompetencë nuk motivohen nga një pagë apo një status më i lartë si shumica e njerëzve, përkundrazi ata i motivon pasioni për punën dhe tendenca për të arritur rezultate sa më të larta, përtej pritshmërive të tyre dhe të të tjerëve. (Goleman, 1998, në, Boriçi Begani , 2017 ).
Empatia: nënkupton të qenurit i vetëdijshëm për ndjenjat, nevojat dhe shqetësimet e të tjerëve (Goleman, 1998) dhe aftësinë për t’i trajtuar njerëzit bazuar në reagimet e tyre emocionale (Goleman, 1998). E parë nga këndvështrimi i një lideri kjo do të thotë të marrësh në konsideratë ndjenjat e njerëzve krahas faktorëve të tjerë teksa merr vendime inteligjente (Goleman, 1998, në, Boriçi Begani , 2017 ).
Aftësitë shoqërore: Njerëzit që e zotërojnë këtë kompetencë kanë shumë njohje, përpiqen të gjejnë pika e interesa të përbashkëta me të tjerët dhe besojnë në bindjen se gjërat nuk mund të bëhen vetëm. Për këtë ata ndërtojnë marrëdhënie të mira me të tjerët, gjë që më pas i ndihmon të udheheqin të tjerët në drejtimin e dëshiruar (Goleman, 1998). Duhet theksuar gjithashtu që, katër komponentët e përmendur më lart të inteligjenës emocionale, ndikojnë pozitivisht në zgjerimin e aftësive sociale të një individi. Secili prej nesh, që arrin të kuptojë dhe kontrollojë emocionet e veta e të të tjerëve, që është i ndjeshëm ndaj tyre dhe njëkohësisht është i vetëmotivuar, ka shanse më të mëdha për të krijuar dhe mbajtur marrëdhenie të mira me të tjerët (Goleman, 1998, në, Boriçi Begani , 2017 ).
A ka nevojë elita politike shqiptare të investojë në kompetencat e lidershipit dhe inteligjences emocionale?
Bazuar në sjelljet dhe komunikimin që dëshmojnë individë me pozita kyçe në politikë në shtetet shqipfolëse të Ballkanit, ne si ekspertë të lidershipit dhe të inteligjencës emocionale mendojmë që keta njerez sa më parë duhet të fillojnë të mësojnë dhe të vetdijësohen, se cilat kompetenca të lidershipit dhe inteligjences emocionale duhet poseduar për t’u bërë lider. Duhet të mesojnë principet primare të empatisë, të vet-rregullimit të emocioneve, sepse kështu si ata veprojnë bëjnë armiqë edhe ata që i konsiderojnë të jenë miqtë e tyre. Ajnshtajni pat thënë:„Ne nuk mund të zgjidhim problemin më të njëjtën kokë që ka shkaktuar atë“.
Shumica e liderëve kyç të vendeve të sipërpermendura nuk e kanë ende të qartë se çfarë përgjegjësie kanë ndaj popullit qe ua ka besuar udhëhqjen.
Çfarë duhet berë tani që në të ardhmen të kemi lidere dhe liderë kompetentë?
Ministritë e arsimit dhe Akademitë e shkencave të shteteve shqipfolëse të Ballkanit duhet menjëherë të fusin në kurrikulat e tyre parashkollore, shkollore e universitare si lëndë obligative “Lidershipin dhe Inteligjencen Emocionale”. Prindërit duhet bërë shumë punë në edukimin e fëmijëve bazuar në vlera humane e pozitive. Ata duhet të jenë model për të ngulitur në trurin e fëmijëve sjellje të mira dhe empatike.
Nëse ne nuk e bëjmë këtë sot, do krijojmë edhe në të ardhmen liderë të pa aftë, të cilët sikurse këta të sotmit, nuk do kenë aftësi të na drejtojnë në drejtim të duhur. Këtë pergjegjësi e kemi ne të gjithë si individë e si shoqeri, përndryshe gjeneratet e tanishme dhe ato të ardhme nuk do na e falin neglizhencën dhe dembelinë tonë. Ne nuk duhet ti frikësohemi dijes edhe pse e dijmë që, të mësosh është vështirë. Ajo shoqëri dhe ai popull qe ka frikë nga dituria dhe nuk don të mësojë herët a vonë do të falimentojë!
Literatura:
1. Boriçi Begani A. (2017). INTELIGJENCA EMOCIONALE SI FAKTOR NDIKUES NË SUKSESIN E MENAXHERËVE NGA VENDI AMË – RISHIKIM LITERATURE. SShEkonomike Buletin shkencor 2017.
2. Çitaku F, Violato C, Beran T,et al. Leadership competencies for medical education and healthcare professions: population-based study. BMJOpen2012;2:e000812.doi:10.1136/bmjopen-2012-000812.
3. Chevane A., Çitaku F. , Violato C., Khan Y.H., Çitaku Preteni L., Waldrop M.(2017). Effective Leadership Style in Extractive Industry: A Case
Study of Emerging Companies in Mozambique.Open Science Journal 2(4).
4. Goleman, D. (1998). Working with Emotional Intelligence. Bantam Books.
5. Mano, S. Çitaku,F. Zillioux, D. Waldrop, M. Journal of Global Oncology , no. 4 (December 2018) 1-4. PMID: 30321095.
—
Autori: Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME (Uni Bern)
Themelues i Akademisë së Shkencave të Lidershipit në Zvicer, Cyrih (www.alssedu.ch); Shkënctar i Lidershipit dhe Inteligjencës Emocionale; Profesor për PhD, Msc. dhe MAS. Zbulues i Modelit te Lidershipit sipas Çitakut në shtetet: Zvicer, Gjermani, Austri, USA, Kanada dhe Britani të Madhe. Kontakti: info@alss-edu.ch
