Serbia po përballet me një kryqëzim kritik politik më shumë se 25 vjet pas tranzicionit demokratik të 5 tetorit 2000, me presidentin Aleksandar Vuçiq, një figurë me ndikim të madh politik për një kohë të gjatë, në qendër të një krize në thellim.
Në një intervistë të gjatë për Inbox7.mk, Dushan Janjiq, president i Forumit për Marrëdhënie Etnike në Beograd, analizoi manovrat politike të Vuçiqit, strategjitë populiste dhe presionet në rritje, si brenda vendit ashtu edhe ndërkombëtare, që po formësojnë të ardhmen e Serbisë, përcjell KDP.mk.
Janjiq përshkroi trazirat në rritje në vend, duke përmendur protestat antiqeveritare, tensionet shoqërore në rritje dhe aktivizmin e studentëve dhe grupeve të shoqërisë civile si dëshmi të pakënaqësisë strukturore.
“Për ne që jetojmë në Serbi, është e qartë se po kalojmë një periudhë krize të thellë politike dhe shoqërore”, tha Janjiq. “Koha për një zgjidhje paqësore dhe demokratike po shkon shpejt dhe përgjegjësia kryesore bie mbi autoritetet serbe, të udhëhequra nga Vuçiqi”.
Ai theksoi rreziqet nga korrupsioni endemik, krimi i organizuar dhe dobësia e institucioneve, duke paralajmëruar se këta faktorë mund të destabilizojnë jo vetëm Serbinë, por edhe rajonin. Duke cituar deklaratat e kryeministrit kroat Andrej Plenkoviq në Forumin Strategjik të Bledit mbi mundësinë e trazirave në Serbi, Janjiq u pajtua se Serbia rrezikon të bëhet një ambient i paqëndrueshëm për biznes dhe investime.
Vuçiqi, tha Janjiq, është “aktori më dinamik në nxitjen e krizës”, por gjithashtu ka kapacitetin për të lehtësuar një zgjidhje paqësore. Nga dialogu për Kosovën i nisur nga Vuçiqi në 2017 deri te sfidat e fundit brenda vendit, Janjiqi theksoi mungesën e strategjisë afatgjatë dhe të kapacitetit institucional si dobësitë kryesore të administratës aktuale. Gabime që variojnë nga menaxhimi i dobët i institucioneve të komunitetit serb deri te përplasjet me NATO-n dhe njësitë paramilitare kanë minuar besueshmërinë dhe efikasitetin e qeverisjes.
Janjiqi paralajmëroi se rruga politike e Serbisë mbetet e pasigurt. Ndërsa Vuçiqi vazhdon të konsolidojë pushtetin përmes strategjive ideologjike dhe populiste, përfshirë formimin e “Lëvizjes Popullore për Mbrojtjen e Shtetit”, ekzistojnë rreziqe nga vazhdimi i krizës, ngecje politike dhe mundësia e përshkallëzimit të dhunës. “25 vjet pas 5 tetorit, Serbia përballet me një zgjedhje: ndryshim apo konflikt”, tha ai. “Pyetja e vjetër – si të kapërcejmë trashëgiminë e Milosheviqit – kërkon një përgjigje të re”.
Për rolin e shoqërisë civile dhe aktivizmit studentor, Janjiqi theksoi se këto grupe janë të vetmet aktore që aktualisht kanë legjitimitet të pakundërshtueshëm moral dhe politik. Ai përmendi kërkesat e studentëve për drejtësi dhe transparencë pas ngjarjeve në Novi-Sad dhe thirrjet e tyre për zgjedhje të parakohshme si faktorë kyç të presionit shoqëror për reformë.
Janjiqi gjithashtu kritikoi rolin e aktorëve të jashtëm. Ai vuri në dukje se angazhimi ndërkombëtar – përfshirë BE-në, SHBA-në, Rusinë dhe Kinën – shpesh ka prioritizuar interesat gjeopolitike, ekonomike dhe të sigurisë mbi mbështetjen e reformave demokratike të qëndrueshme në Serbi. “Nga perspektiva e tyre, Vuçiqi dhe Serbia shihen si një platformë për ndikim të jashtëm, me stimuj të përzier dhe përgjegjësi të kufizuar”, tha ai.
Duke parë përpara, Janjiqi rekomandoi masa të menjëhershme për stabilizimin e vendit, duke përfshirë depërshkallëzimin e forcave të sigurisë, zbatimin e llogaridhënies për korrupsionin dhe krijimin e mekanizmave të mbikëqyrjes për agjencitë e inteligjencës dhe ligjzbatuesit. Ai propozoi krijimin e një Agjencie Kombëtare të Sigurisë për të mbrojtur institucionet demokratike, sundimin e ligjit dhe sigurinë kombëtare, së bashku me një mekanizëm tryeze të rrumbullakët për dialog politik paqësor.
“Çdo alternativë ndaj një zgjidhjeje paqësore dhe zgjedhore – qoftë vazhdimi i krizës, konsolidimi autoritar apo konflikte të armatosura – do të rezultonte në humbje jete njerëzore, kapitali dhe kohë për reforma”, tha Janjiq. “Në fund, të gjithë aktorët kryesorë duhet të ulen në tryezë dhe të arrijnë një marrëveshje për të ardhmen e Serbisë”.
Janjiqi përfundoi duke thënë se rruga e Serbisë pas Vuçiqit do të vendosë nëse vendi del si një demokraci funksionale apo zhytet në autoritarizëm. Ai paralajmëroi se pa reforma strategjike, Serbia rrezikon të mbetet një shtet periferik që ngec pas nevojave dhe mundësive të shoqërisë së saj.
